Αγίου Μητροπολίτου Φιλαρέτου της Ρωσικής Διασποράς (+1985)
24. Υπηρεσία στην Πατρίδα
Χριστιανική θεώρηση του πολέμου
(Η στάση του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτου
και του Αγίου Ισαποστόλου Κυρίλλου).
Είναι προφανές ότι ο χριστιανικός πατριωτισμός για τον οποίο μιλήσαμε παραπάνω απαιτεί από τον καθένα μας να υπηρετήσει την πατρίδα όσο καλύτερα μπορεί. Αυτή η υπηρεσία από έναν άνθρωπο εκτελείται, πρώτα απ’ όλα, όταν βρίσκεται σε μια συγκεκριμένη κατάσταση ή δημόσια υπηρεσία. Φυσικά, η αξία μιας τέτοιας υπηρεσίας αυξάνεται ακόμη περισσότερο εάν εκτελείται ανιδιοτελώς, ανεξάρτητα από τυχόν υλικούς υπολογισμούς και εκτιμήσεις. Αλλ’ ένας άνθρωπος με τον ένα ή τον άλλο τρόπο υπηρετεί το κράτος του ακόμη και όταν, για παράδειγμα, συμμετέχει στον δημόσιο βίο εργαζόμενος, ομιλώντας στον Τύπο ή συμμετέχοντας στις δημόσιες εκλογές κ.λπ. Και εδώ πρέπει να προσπαθεί να είναι χρήσιμος σε ολόκληρη την πατρίδα, δηλαδή σε όλο τον λαό, και όχι μόνο να ενδιαφέρεται για τα προσωπικά (ή κομματικά) συμφέροντα. Και τότε η συνείδησή του θα είναι ήρεμη. Ακόμη και αν δεν πετύχει μεγάλη εξωτερική επιτυχία, θα έχει εκπληρώσει έντιμα και χριστιανικά το καθήκον του πατριώτη και πιστού τέκνου της πατρίδας του.
Υπάρχει ένα ρητό: «Ο φίλος φαίνεται στις δυσκολίες». Και για έναν αληθινό πατριώτη, η αγάπη για την πατρίδα και τον λαό του εκδηλώνεται ιδιαίτερα έντονα σε εποχή εθνικών δοκιμασιών και καταστροφών. Όλοι γνωρίζουν πώς αισθάνεται ένας άνθρωπος όταν οι κοντινοί του άνθρωποι είναι βαριά άρρωστοι. Δεν έχει χρόνο για διασκέδαση και ευχαρίστηση. Στην θλίψη και την φροντίδα του, μερικές φορές δεν μπορεί καν να φάει και να πιει ή να αναζωογονηθεί με ξεκούραση και ύπνο. Κάτι ανάλογο θα έπρεπε να εκδηλωθεί στις καταστροφές της πατρίδας σε κάποιον που την αγαπάει πραγματικά ειλικρινά, αληθινά.
Αν οι καρδιές μας είναι γεμάτες από πάνω μέχρι κάτω μόνο με τα προσωπικά μας ενδιαφέροντα και εμπειρίες, αν στα λόγια στενάζουμε και αναστενάζουμε, αλλά οι πράξεις μας χωρίζονται από τα λόγια μας -όπως «η ανατολή από την δύση»- τότε υπάρχει μία κακή αγάπη για την πατρίδα!
Αναγνωρίζουμε τον θάνατο για την πατρίδα, κυρίως στον πόλεμο, ως ένα από τα πιο εντυπωσιακά και ανιδιοτελή κατορθώματα στην υπηρεσία της πατρίδας. Ο Χριστιανός πολεμιστής, υπερασπιστής της πατρίδας και των ιερών της, εκπληρώνει ξεκάθαρα την εντολή του Χριστού: «μείζονα ταύτης ἀγάπην οὐδεὶς ἔχει, ἵνα τις τὴν ψυχὴν αὐτοῦ θῇ ὑπὲρ τῶν φίλων αὐτοῦ»[1].
Φυσικά, ο ίδιος ο πόλεμος είναι αναμφίβολα ένα κακό, ένα εξαιρετικά θλιβερό φαινόμενο, βαθιά αντίθετο με τα ίδια τα θεμέλια του Χριστιανισμού. Δεν υπάρχει τίποτε να πούμε γι’ αυτό. Πόσο ευχάριστο θα ήταν αν οι άνθρωποι σταματούσαν να πολεμούν μεταξύ τους και η ειρήνη βασίλευε στην γη! Όμως η θλιβερή πραγματικότητα λέει κάτι εντελώς διαφορετικό. Και μόνο διάφοροι ονειροπόλοι, μακριά από την πραγματικότητα και στενά μονόπλευροι σεχταριστές μπορούν να αρνηθούν τον πόλεμο, δηλ. να μην του επιτρέψουν να μπει στην πραγματική ζωή.
Χωρίς αμφιβολία, όσοι επισημαίνουν την εντολή «οὐ φονεύσεις» λένε σωστά ότι ο πόλεμος είναι παραβίαση αυτής της εντολής. Κανείς δεν αντιτίθεται σ’ αυτό. Ωστόσο, βλέπουμε από την Αγία Γραφή ότι εκείνη την εποχή της Παλαιάς Διαθήκης που δόθηκε αυτή η εντολή, ο λαός του Ισραήλ πολέμησε με εντολή του Θεού και με την βοήθεια του Θεού νίκησε τους εχθρούς του. Επιπλέον, έχουμε ήδη παραθέσει από την Παλαιά Διαθήκη την εντολή ότι [πρέπει] να θανατώνεται όποιος κακολογεί τους γονείς του. Κατά συνέπειαν, η εντολή «οὐ φονεύσεις» δεν ίσχυε, φυσικά, σε όλες τις περιπτώσεις αφαίρεσης της ζωής ενός ανθρώπου. Αυτή η εντολή απαγορεύει μόνο τα προσωπικά αντίποινα ενός ανθρώπου έναντι ενός άλλου, σύμφωνα με την προσωπική του απόφαση και την αυθαιρεσία του.
Όταν ο Κύριος εξήγησε το βαθύ νόημα αυτής της εντολής στην Καινή Διαθήκη, έδειξε ότι απαγορεύει όχι μόνο τον φόνο, αλλά και γενικά τον μη χριστιανικό, μάταιο θυμό. Ο ίδιος όμως ο Κύριος, σε συνομιλία με τους Αποστόλους για τις έσχατες ημέρες, τους είπε: «Μελλήσετε δὲ ἀκούειν πολέμους καὶ ἀκοὰς πολέμων· ὁρᾶτε μὴ θροεῖσθε· δεῖ γὰρ πάντα γενέσθαι»[2]. Αυτά τα λόγια Του για το αναπόφευκτο του πολέμου διαψεύδουν όλες τις δηλώσεις των αρνητών του πολέμου, ότι ο Χριστιανισμός αρνείται άνευ όρων τον πόλεμο -μέχρι σημείου πλήρους μη αναγνώρισής του και άρνησης συμμετοχής σ’ αυτόν. Ναι, έχουμε ήδη πει ότι ο πόλεμος είναι ένα αρνητικό φαινόμενο στην ανθρωπότητα. Ωστόσο, θα υπάρχει -τουλάχιστον μερικές φορές- ως το μόνο μέσον στην γη για την υπεράσπιση της αλήθειας, την προστασία των καταπατημένων ιερών και των δικαιωμάτων των ανθρώπων από την αιχμαλωσία, την κατάφωρη εισβολή και την βία. Και μόνο τέτοιοι πόλεμοι -στο όνομα της δικαιοσύνης και της αποκατάστασης της τάξης και της αλήθειας- λαμβάνονται υπό την προστασία της χριστιανικής διδασκαλίας. Δεν είναι τυχαίο που διαβάζουμε στην Αποκάλυψη ότι υπήρξε πόλεμος ακόμη και στον ουρανό[3], όταν ο Αρχάγγελος Μιχαήλ και οι Άγγελοι έριξαν από τα ουράνια τον προδότη διάβολο και τους ομοϊδεάτες του, τους πεπτωκότες αγγέλους…
Από τον βίο του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτου είναι γνωστό το παρακάτω περιστατικό. Ο Γεωργιανός πρίγκιπας Τορνίκιος, προηγουμένως εξαιρετικός διοικητής των ελληνικών στρατευμάτων, έγινε Μοναχός στο Μοναστήρι του. Σε μια δύσκολη στιγμή για το κράτος, κατά την διάρκεια του πολέμου με τους Πέρσες, η Αυτοκράτειρα Ζωή κάλεσε τον Τορνίκιο να διοικήσει τα στρατεύματα. Ο Τορνίκιος αρνήθηκε κατηγορηματικά, επικαλούμενος το γεγονός ότι ήταν ήδη Μοναχός. Όμως ο Γέροντας [Όσιος] Αθανάσιος του είπε: «Είμαστε όλοι τέκνα μιας πατρίδας και είμαστε υποχρεωμένοι να την υπερασπιστούμε. Καθήκον μας είναι να προστατεύσουμε την πατρίδα από τους εχθρούς με προσευχές. Αν όμως η ανώτερη εξουσία κρίνει απαραίτητο να χρησιμοποιήσουμε τα χέρια και το στήθος μας για το κοινό καλό, πρέπει να υπακούσουμε αδιαμφισβήτητα… Αν δεν ακούσετε την Αυτοκράτειρα, θα είστε υπεύθυνος για το αίμα των συμπατριωτών σας, τους οποίους δεν θελήσατε να σώσετε και για την καταστροφή των ναών του Θεού…». Ο Τορνίκιος υπάκουσε, νίκησε τον εχθρό και έσωσε την πατρίδα από τον κίνδυνο[4].
Και ο Άγιος Ισαπόστολος Κύριλλος[5], σε συνομιλία με μουσουλμάνους για τον πόλεμο, τους είπε: «Ανεχόμαστε μεγαλόψυχα τις προσωπικές προσβολές, αλλά στην κοινωνία προστατεύουμε ο ένας τον άλλον, δίνοντας την ζωή μας για τους συμπολίτες μας, ώστε όταν εσείς τους αιχμαλωτίζετε, να μην τους αναγκάσετε να απαρνηθούν την πίστη τους και να διαπράξουν ασεβείς πράξεις…».
Τέλος, ποιός από τον Ρωσικό λαό δεν γνωρίζει το παράδειγμα του Αγίου Σεργίου του Ραντονέζ, ο οποίος ευλόγησε τον πρίγκιπα Δημήτριο Ντονσκόι για τον πόλεμο, προσευχήθηκε για την επιτυχία των ρωσικών όπλων και μνημόνευσε τους στρατιώτες που πέθαναν στο πεδίο της μάχης;
Φυσικά, όταν ένας άνθρωπος συμμετέχει σε πόλεμο, μπορεί να αμαρτήσει και μάλιστα βαριά. Αυτό συμβαίνει όταν βάζει στην συμμετοχή του στον πόλεμο ένα αίσθημα προσωπικού μίσους και εκδίκησης ή ματαιοδοξίας και περήφανης προσωπικής φιλοδοξίας. Και αντίστροφα, όσο λιγότερη σκέψη για τον εαυτό του και όσο περισσότερη προθυμία να θυσιαστεί για τους άλλους, τόσο πιο κοντά είναι ένας τέτοιος Χριστιανός πολεμιστής στο στεφάνι του μαρτυρίου.
(συνεχίζεται)
[1] Ιω. ιε΄ 13.
[2] Ματθ. κδ΄ 6.
[3] «Καὶ ἐγένετο πόλεμος ἐν τῷ οὐρανῷ· ὁ Μιχαὴλ καὶ οἱ ἄγγελοι αὐτοῦ -τοῦ πολεμῆσαι μετὰ τοῦ δράκοντος» (Αποκ. ιβ΄ 7).
[4] Με βάση τις ελληνικές και τις γεωργιανές πηγές ο Τορνίκιος, ο οποίος είχε γίνει μοναχός με το όνομα Ιωάννης στη Μεγίστη Λαύρα του Αγίου Αθανασίου, κλήθηκε από την αυτοκράτειρα Θεοφανώ (γιαγιά της Ζωής) για να αντιμετωπίσει τον σφετεριστή Βάρδα Σκληρό που είχε επαναστατήσει και απειλούσε την ζωή των ανήλικων διαδόχων. Ο Τορνίκιος τον νίκησε αναγκάζοντάς τον να καταφύγει για άσυλο στους Πέρσες. Με τα λάφυρα από την νίκη ο Ιωάννης Τορνικιος έχτισε την Μονή των Ιβήρων στο Άγιον Όρος. Η μνήμη του τιμάται στις 12 Ιουλίου.
[5] Ο οποίος, μαζί με τον αδελφό του Μεθόδιο, θεωρείται ως «ο Φωτιστής των Σλάβων».
