Αλλ’ επειδή είμαι στερημένος από όλα αυτά τα καλά, και δεν έχω γλώσσα αγγελική, αλλά ανθρώπινη, όχι πύρινη, αλλά πήλινη, όχι άυλη, αλλά υλική, όχι καθαρή, αλλά ακάθαρτη, και κοντά σ’ αυτά, όχι ρητορική και μεθοδική, αλλά αμαθή και χωρίς μέθοδο, τί πρέπει να περιμένετε να ακούσετε; Κάτι λίγα και φτωχά για τους ιερούς Αρχαγγέλους. Παραλείποντας να εξετάσω ποια είναι η φύση των Αρχαγγέλων, πότε δημιουργήθηκαν, πώς και πού, και με ποιο τρόπο σκέφτονται και αντιλαμβάνονται, πώς μετακινούνται από τον ένα τόπο στον άλλο, και τα άλλα αγγελοπρεπή τους γνωρίσματα, για τα οποία οι Θεολόγοι διδάσκουν, και μάλιστα η φιλάγγελη και μεγαλόδοξη γλώσσα του Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, θα αποδείξω σ’ αυτό το εγκώμιο, μόνο ότι ο θεϊκός Μιχαήλ, και ο ιερός Γαβριήλ, υπήρξαν οι ξεχωριστοί υπηρέτες των εξαιρετικών ενεργειών και έργων του Παντοδύναμου Θεού, και προσέξτε για να το καταλάβετε.
Δύο είναι κατά τους Θεολόγους, οι κυριότερες ενέργειες, και τα ξεχωριστά προσόντα και χαρακτηριστικά του αγίου Θεού· το ένα, η δικαιοσύνη, η οποία και απονομία και κρίση ονομάζεται, και το άλλο, η αγαθότητα, η οποία ονομάζεται χρηστότητα, ευσπλαχνία και έλεος για τα οποία λέει ο Δαυΐδ «Κύριε θα υμνήσω ενώπιόν σου την ευσπλαχνία και τη δικαιοσύνη σου»(Ψαλμ.100,1). Με τη δικαιοσύνη ο Θεός κρίνει και διαπαιδαγωγεί τους ανθρώπους όταν αμαρτάνουν, και δεν τηρούν τις εντολές Του· και με την αγαθότητα πάλιν, τους ελεεί και τους ευσπλαχνίζεται.
Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, είναι ο ξεχωριστός Άγγελος της δικαιοσύνης του Θεού, επειδή αυτόν βλέπουμε να χρησιμοποιεί ως υπηρέτη, στο να παιδαγωγεί μεν και να σωφρονίζει τους κακούς, να φυλάττει δε και να υπερασπίζεται τους καλούς· καθώς αυτό φαίνεται και σε πολλά άλλα μέρη της θείας Γραφής, και μάλιστα από το θάνατο που έδωσε ο Μιχαήλ, στα πρωτότοκα των Αιγυπτίων, διαφύλαξη δε και ζωή, στα πρωτότοκα των Εβραίων.
Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, φαίνεται να είναι ο ξεχωριστός Άγγελος της αγαθότητας και ευσπλαγχνίας του Θεού, επειδή αυτόν βλέπουμε να χρησιμοποιεί ως υπηρέτη, όταν πρόκειται να δείξει σε κάποιους την μεγάλη του ευσπλαγχνία και το έλεος. Αυτό φαίνεται σε πολλές περιπτώσεις, ιδιαίτερα δε από τις χαρμόσυνες ειδήσεις που έφερε στον κόσμο ο Γαβριήλ, για το μεγάλο έλεος της ελεύσεως του Χριστού.
Τρία είναι τα σπουδαιότερα και μεγαλύτερα έργα που έκανε ο Θεός. Πρώτον, η δημιουργία του νοητού κόσμου. Δεύτερον, η δημιουργία του αισθητού κόσμου, και τρίτον, η ενανθρώπηση του Θεού Λόγου· και σ’ αυτά τα τρία, πρώτους και ξεχωριστούς υπηρέτες μεταχειρίζεται τον Μιχαήλ και τον Γαβριήλ.
Δημιουργεί πρώτον ο Θεός το νοητό κόσμο και τον φέρνει από την ανυπαρξία στην ύπαρξη, δηλαδή τον φωτεινό λεγόμενο ουρανό, και τον γεμίζει με τόσα λαμπρότατα άστρα, δηλαδή από τα μυριάριθμα πλήθη των αΰλων Αγγέλων. Τον στολίζει από τις τρεις τριαδικές ιεραρχίες: των Θρόνων, Χερουβείμ, και Σεραφείμ· των Κυριοτήτων, Δυνάμεων, και Εξουσιών· των Αρχών, Αρχαγγέλων, και Αγγέλων· και πάνω σε όλα αυτά τα εννέα Τάγματα, τοποθετεί πρώτους ηγεμόνες και διδασκάλους, τον Μιχαήλ και τον Γαβριήλ· και ακούστε πώς και με ποιο τρόπο.
Ο Μιχαήλ, επειδή παρέμεινε ευγνωμονέστατος δούλος του Παντοκράτορα Θεού, έκανε νοητό πόλεμο στον ουρανό, με τον αποστάτη διάβολο και τους αγγέλους του, όταν υπερηφανεύθηκαν κατά του αληθινού Θεού, και τους γκρέμισε στα καταχθόνια της γης· όπως γράφει η ιερά Αποκάλυψη «Έγινε τότε πόλεμος στον ουρανό· από τη μια ο Μιχαήλ με τους αγγέλους του κι από την άλλη ο δράκοντας…. και ρίχτηκε ο δράκος ο μεγάλος, ο όφης ο αρχαίος, που λέγεται διάβολος και σατανάς, και παραπλανά ολόκληρη την οικουμένη, ρίχτηκε κάτω στη γη, και μαζί του έρριξαν και τους αγγέλους του»(πρβλ. Αποκ. 12. 7-9). Εξαιτίας του μεγάλου κατορθώματός του, ορίστηκε πρώτος στα εννέα Τάγματα των Αγγέλων και τους δίδαξε να έχουν προς τον Θεό ευγνωμοσύνη, υπακοή, ταπείνωση, και να είναι παντοτεινά και αχώριστα ενωμένοι με Αυτόν.
Στον δε Γαβριήλ, επειδή από όλους τους άλλους Αγγέλους, ο Θεός εμπιστεύθηκε μόνον σ’ αυτόν το μυστήριο της ενσάρκου οικονομίας, όπως λέει ο θείος Χρυσόστομος, -και μαζί με αυτόν οι υμνογράφοι του Ευαγγελισμού-, «σε σένα μόνο εμπιστεύομαι το Μυστήριο», και έγινε ο πρώτος και σπουδαιότερος υπηρέτης του, από την αρχή ως το τέλος· τοποθετήθηκε πρώτος ηγεμόνας και διδάσκαλος όλων των αγγελικών Ταγμάτων, ακόμα και αυτών των ανωτάτων Χερουβείμ και Σεραφείμ, και τους δίδαξε όλους τους απόκρυφους λόγους και γνώσεις, που κρύβονται μέσα στο βάθος αυτού του μυστηρίου.
Και αν ο Παύλος λέει, ότι διά μέσου της Εκκλησίας έγινε γνωστή στις Αρχές και τις Εξουσίες που βρίσκονται στα επουράνια, η πολύπλευρη σοφία του Θεού (βλ. Εφ. 3, 10), αυτό πρέπει να ερμηνεύεται ότι έγινε με την μεσιτεία του θείου Γαβριήλ, ο οποίος όταν έμαθε από τον ίδιο τον σαρκωθέντα Λόγο, και από το Άγιο Πνεύμα που είναι μαζί του, αυτή την πολύπλευρη σοφία, -η οποία είναι κατά τον Γρηγόριο Νύσσης, το να νικήσει ο Θεός τα αντίθετα με τα αντίθετα: την υπερηφάνεια με την ταπείνωση, τη δόξα με την ατιμία, τη δύναμη με την ασθένεια, τη σοφία με την ανοησία-, και έτσι μετέδωσε αυτή την πολύπλευρη σοφία, και σε όλες τις τάξεις των Αγγέλων, χωρίς να φθονήσει, λέγοντας σ’ αυτές το λόγο του Σολομώντος: «με αγνότητα και καθαρούς σκοπούς έμαθα τη σοφία, και χωρίς φθόνο την μεταδίδω…»(Σοφ. Σολ. 7,13).
Ότι δε ο Γαβριήλ είναι πρώτος στα εννέα Τάγματα, και απ’ αυτό είναι φανερό: είναι κοινή αντίληψη της Εκκλησίας και μάλιστα και του Αββά Ισαάκ, ότι από τον Χριστό, που βρίσκεται, σύμφωνα με τον Παύλο, πάνω από κάθε αρχή και εξουσία και δύναμη, και κάθε όνομα του μέλλοντα αιώνα, δέχονται κάθε φωτισμό όλες οι τάξεις των Αγγέλων (βλ. Φιλ. 2,9-11). Ομοίως γνωρίζουμε, ότι από την Θεοτόκο, που είναι ασυγκρίτως ανώτερη των Σεραφείμ, φωτίζονται όλες οι Αγγελικές τάξεις, όπως λέει ο Θεσσαλονίκης Γρηγόριος, στον πρώτο λόγο στα Εισόδια και το λόγο του στην Κοίμηση.
Επειδή δε πιο κοντά στον Χριστό και την Θεοτόκο, δεν είναι άλλος από τον Γαβριήλ, συμπεραίνεται ότι μέσω αυτού φωτίζονται όλες οι τάξεις των Αγγέλων. Άνκαι ο θείος Διονύσιος λέει ότι πρώτη τάξη είναι των Θρόνων, και όγδοη των Αρχαγγέλων, αυτό αναφέρεται προ της ενανθρωπήσεως· διότι μετά την ενανθρώπηση αντιστράφηκε η τάξη, σύμφωνα με τον Άγιον Ισαάκ, και οι πρώτοι έγιναν τελευταίοι και οι τελευταίοι πρώτοι.
Και έτσι, και οι δύο Αρχάγγελοι, ο Μιχαήλ και ο Γαβριήλ, με αυτό το ιερό και τελειοποιητικό μάθημα της αγίας ταπεινώσεως που παρέδωσαν σε όλους τους Αγγέλους, τους τελειοποίησαν, και τους έκαναν να είναι όχι μόνον δυσκίνητοι στο κακό, όπως ήσαν πριν, όπως αναφέρει ο Θεολόγος Γρηγόριος, αλλά και εντελώς ακίνητοι στην κακία και άτρεπτοι, όπως λέει ο μέγας της Θεσσαλονίκης Γρηγόριος και ο ιερός Νικήτας, και ο σχολιαστής Γρηγορίου του Θεολόγου.
Δημιουργεί δεύτερον ο Θεός σε έξι ημέρες, τον αισθητό κόσμο. Στολίζει τον ουρανό με τα πολυποίκιλα άστρα και τους ήλιους· καλλωπίζει τη γη με τα διάφορα φυτά και ζώα· γεμίζει τον αέρα από τα γλυκύτατα κελαδήματα των πουλιών. Τελευταίο, δημιουργεί τον άνθρωπο, και το τοποθετεί στον Παράδεισο και του δίνει εντολή να φυλάξει τη σε όλους γνωστή θεία εντολή του. Αλλ’ αλλοίμονο, ο άνθρωπος, γίνεται παραβάτης της εντολής, και εξορίζεται από τον Παράδεισο της τρυφής, σ’ αυτήν τη γεμάτη πολλά δάκρυα γη. Και εδώ πάλιν χρησιμοποιεί ο Θεός τον Μιχαήλ και τον Γαβριήλ, εξαιρετικούς υπηρέτες της προνοίας και κρίσεως που έδειξε στον άνθρωπο, στο διάστημα των πεντέμισυ χιλιάδων χρόνων.
Γι’ αυτό, ο μεν θείος Μιχαήλ, αμέσως μόλις εξορίσθηκε ο Αδάμ, συμπόνεσε τη συμφορά του, και τον δίδαξε -επειδή δεν ήξερε- πώς να καλλιεργεί τη γη, πώς να σπέρνει, πώς να θεριζει και γενικά πώς να φροντίζει τη γεμάτη κόπους ζωή του, από τροφή μέχρι ενδύματα, όπως είναι γνώμη μερικών ιεροδιδασκάλων της Εκκλησίας.
Αυτός ο ίδιος Μιχαήλ δεν σταμάτησε να φροντίζει και να διαφυλάττει όλους τους πριν από το Νόμο Προπάτορες· τον Σηθ, τον Ενώς, τον Ενώχ, τον Νώε, τον Αβραάμ, τον Ισαάκ, τον Ιακώβ, και τους δώδεκα Πατριάρχες· άλλοτε μεν, οδηγώντας τους στην επίγνωση του μόνου αληθινού Θεού· άλλοτε δε, παιδεύοντας και τιμωρώντας όλους εκείνους, οι οποίοι ήσαν αντίθετοί του. Αυτός ήταν ο παιδαγωγός και καθοδηγητής όλου του Ισραηλιτικού λαού, προπορευόμενος και συμπορευόμενος με αυτόν, νικώντας τα αλλόφυλα εθνη που τον πολεμούσαν, και οδηγώντας τους στη γη της επαγγελίας.
Και εδώ αξίζει να θαυμάσουμε την μεγαλειότητα του θείου Μιχαήλ. Διότι τα μεν έθνη τα διαμοιράσθηκαν οι Άγγελοι, και πρόσεχε ο ένας το ένα έθνος και ο άλλος το άλλο. Τον δε Ισραηλιτικό λαό δεν τον ανέλαβε Άγγελος, αλλά ο ίδιος ο Θεός, όπως λέει ο Μωϋσής στην ωδή του: «Έθεσε όρια στα έθνη σύμφωνα με τον αριθμό των αγγέλων του Θεού. Και το μερίδιο του Κυρίου ήταν ο λαός του ο Ιακώβ»(Δευτ. 32, 8-9). Και όμως Αυτός πάλιν ο Θεός, λέει πολλές φορές στον Μωυσή ότι αντί για τον εαυτό του θα ορίσει επιστάτη στον Ισραήλ τον Άγγελό Του, δηλαδή τον θείο Μιχαήλ, όπως ερμηνεύουν οι διδάσκαλοι· γι’ αυτό και ο Αρεοπαγίτης Διονύσιος λέει, ότι η θεολογία ονομάζει τον Μιχαήλ, αρχηγό του Ιουδαϊκού λαού.
Βλέπετε προνόμια; Βλέπετε ότι ο Μιχαήλ ήταν αντί του Θεού στους Ιουδαίους; Βλέπετε ότι αυτός ο Μιχαήλ υπήρξε ο αόρατος μεσίτης και διάκονος, διά μέσου του οποίου έδωσε ο Θεός το νόμο στον Μωυσή στο όρος Σινά; Διότι αν ο νόμος δόθηκε από τους άλλους αγγέλους, όπως λέει ο Παύλος, «αν ο λόγος που δόθηκε άλλοτε μέσω αγγέλων»(Εβρ. 2,2) και πάλιν «τότε γιατί δόθηκε ο νόμος;… δοθηκε με τη μεσολάβηση αγγέλων με το χέρι ενός μεσίτη»(Γαλ. 3,19), πολύ περισσότερο δόθηκε από τον Αρχάγγελό τους Μιχαήλ;
Ο δε θείος Γαβριήλ ήταν και αυτός παρών, άλλοτε μεν να φέρνει τα χαροποιά μηνύματα της γεννήσεως σε πολλές στείρες γυναίκες, προ νόμου και μετά νόμο, άλλοτε δε να ερμηνεύει στους Προφήτες, τις αποκαλύψεις και τα οράματα που έβλεπαν, και με όλα αυτά να τους οδηγεί στην πίστη προς το Μεσσία που θα ερχόταν. Στην θεία Γραφή αναφέρεται ονομαστικά ο Γαβριήλ, να αποκαλύπτει καθαρά στον Προφήτη Δανιήλ, όχι μόνον πως θα γεννηθεί και θα σταυρωθεί ο Χριστός, αλλά και σε πόσα χρόνια πρόκειται αυτά να συμβούν.
Μαζί και οι δύο Αρχάγγελοι εμφανίζονται ενωμένοι στην προφητεία του Δανιήλ που διαβάστηκε στον εσπερινό της εορτής, η οποία λέει: Ο Δανιήλ νήστεψε εικοσιμία ημέρες στη Βαβυλώνα, και παρακαλούσε τον Θεό για να ελευθερώσει τους Εβραίους από τη δουλεία των ειδωλολατρών, δηλαδή των Περσών και Βαβυλωνίων. Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ πρόσφερε τη δέηση του Δανιήλ στον Θεό. Ο δε Άγγελος που ήταν υπεύθυνος σ’ εκείνους τους ειδωλολάτρες, αντιστεκόταν και εμπόδιζε την ελευθερία των Εβραίων· -όχι με κακό σκοπό, αλλά πολλοί από τους ειδωλολάτρες συναναστρεφόμενοι με τους Εβραίους, πίστεψαν στον αληθινό Θεό, όπως ερμηνεύει ο Ιερώνυμος· ίσως δε εμπόδιζε, και επειδή δεν του αποκαλύφθηκε από τον Θεό η ελευθερία των Εβραίων – αλλ΄ ο αρχάγγελος Μιχαήλ ήλθε και βοήθησε τον Γαβριήλ, και έτσι από τους δύο Αρχαγγέλους ελευθερώθηκαν οι Ιουδαίοι.
Επιτέλους ήλθε ο κατάλληλος καιρός, που θα ερχόταν στον κόσμο ο Υιός του Θεού, για να πραγματοποιήσει το μεγάλο και εξαιρετικό έργο της σωτηρίας των ανθρώπων. Και σ’ αυτό πάλιν χρησιμοποιεί τους ξεχωριστούς υπηρέτες Του, τους δύο Αρχαγγέλους· με αυτή όμως τη διαφορά: οτι ο Γαβριήλ γίνεται πρώτος, και ο Μιχαήλ δεύτερος· διότι έπρεπε ο Γαβριήλ, που το όνομά του σημαίνει, κατά τον Άγιον Πρόκλο, «Θεός και άνθρωπος», να γίνει και πρώτος υπηρέτης του Θεανθρώπου Λόγου. Γι’ αυτό και μόνο στον θεοειδέστατο Γαβριήλ, αποκαλύπτεται αυτό το μυστήριο, όπως είπαμε. Αυτός αποστέλλεται προς την Παντοβασίλισσα και Αειπάρθενο Μαριάμ, και της μεταφέρει τη χαρμόσυνη αγγελία, απευθύνοντας σ’ αυτήν τον κοσμοσωτήριο χαιρετισμό, το «Χαίρε Κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά σου»(Λουκ. 1,28).
Αυτός ο ίδιος Γαβριήλ, αναγγέλλει στους ποιμένες τα χαρμόσυνα Γενέθλια του σαρκωθέντος Δεσπότου (βλ. Λουκ. 2,9), οδηγεί με αστέρι τους μάγους (βλ. Ματθ. 2, 2-9) ειδοποιεί με όνειρο τον Ιωσήφ να φύγει στην Αίγυπτο, και από εκεί πάλιν να επιστρέψει στη γη Ισραήλ(βλ. Ματθ. 2. 13,19), ανακοινώνει στις Μυροφόρες το χαρούμενο μήνυμα της Αναστάσεως του Σωτήρος (βλ. Ματθ. 28, 5) · και κατά την Ανάληψη αφού ήλθε από τους ουρανούς προλέγει στους Αποστόλους τη δεύτερη έλευση του αναληφθέντος Χριστού ( βλ. Πραξ. 1, 10-11).
Μερικοί πιστεύουν ότι ο θείος Μιχαήλ, ήταν ο Άγγελος ο οποίος ενίσχυσε και ενδυνάμωσε τον Ιησούν που αγωνιούσε για το Πάθος, όπως λέει ο ιερός Λουκάς· «φανερώθηκε τότε σ’ αυτόν άγγελος από τον ουρανό και τον ενίσχυε»(Λουκ. 22, 43), συμπεραίνοντας αυτό από την ονομασία του, επειδή Μιχαήλ σημαίνει «δύναμη Θεού»· δύναμη δε και ισχύς το ίδιο είναι. Αυτός με τον Γαβριήλ ανακοίνωσε τη χαρούμενη είδηση της Αναστάσεως στις Μυροφόρες, όπως γράφει ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός, στον Κανόνα των Αρχαγγέλων. Αυτός με τον Γαβριήλ προείπε στους Μαθητές την έλευση του αναληφθέντος Χριστού (βλ. Πραξ. 1, 10-11). Αυτός, λένε, ότι ελευθέρωσε τον Απόστολο Πετρο από τη φυλακή (βλ. Πραξ. 12, 7), και ότι τιμώρησε τον Ηρώδη με ασθένεια, και γέμισε σκουλήκια και πέθανε ( βλ. Πραξ.12, 23). Με αυτά, που ανέφερα, σας απέδειξα ότι ο Μιχαήλ και ο Γαβριήλ ήσαν οι δύο σπουδαίοι υπηρέτες των μεγάλων ενεργειών και έργων του Θεού.
Ο Μιχαήλ και ο Γαβριήλ λοιπόν, είναι οι δύο φωτεινότατοι οφθαλμοί του Θεού που όλα τα βλέπει, με τους οποίους βλέπει και φωτίζει όλον τον ορατό και αόρατο κόσμο. Μιχαήλ και Γαβριήλ, είναι τα δύο παντοδύναμα χέρια του Παντοκράτορα, με τα οποία διοικεί τα πάντα, ουράνια και επίγεια. Μιχαήλ και Γαβριήλ, είναι τα δύο ταχύτατα και με χιλιάδες φτερά πόδια του πανταχού παρόντος Κυρίου, με τα οποία γυρίζει και παρακολουθεί όχι μόνον όλη την οικουμένη, αλλά και αυτές ακόμη τις άυλες ψυχές των ανθρώπων, μέχρι και αυτά τα σκοτεινά βάθη του ωκεανού. Γι’ αυτό, τη μια στιγμή τους βλέπεις να βρίσκονται στο ένα άκρο του κόσμου, και την άλλη στιγμή στο άλλο. Τώρα να θαυματουργούν στην στεριά, και σε λίγο να αρπάζουν από τα βάθη του ωκεανού τους ναυαγούς.
Μιχαήλ, ο Άγγελος του θείου φόβου· Γαβριήλ, ο Άγγελος της θείας χαράς. Μιχαήλ, το παιδευτικό χέρι του Δικαίου. Γαβριήλ, το χέρι του ελέους του Φιλάνθρωπου. Μιχαήλ, ο επί των δυνάμεων· Γαβριήλ, ο εξ απορρήτων. Μιχαήλ, το αυστηρό μάτι του Κριτού· Γαβριήλ, το ήμερο βλέμμα του Προνοητή. Μιχαήλ, οι φοβερές φωνές, οι βροντές, οι αστραπές και οι σάλπιγγες της καθόδου του Θεού στο όρος Σινά· Γαβριήλ, η γαλήνια αύρα, οι ήμεροι χαιρετισμοί, τα ευχάριστα φώτα, και οι απαλές σταγόνες της καθόδου του Θεού Λόγου, στην κοιλία της Μαριάμ. Μιχαήλ, ο σπουδαίος διάκονος του Παλαιού Νόμου. Γαβριήλ, ο εκλεκτός υπηρέτης της νέας Χάριτος του Ευαγγελίου.
Ο Μιχαήλ είχε σκοπό την “εισαγωγική πράξη”, επειδή υπηρετεί στο Νόμο, ο οποίος σύμφωνα με τον Παύλο, «έγινε σε μας παιδαγωγός που μας οδηγούσε στον Χριστό»(βλ. Γαλ. 3,24). Ο Γαβριήλ είχε σκοπό την “τελειωτική θεωρία”, επειδή υπηρέτησε στο μυστήριο του Χριστού, ο οποίος ήταν ο σκοπός του Νόμου και το συμπέρασμα (βλ. Ρωμ. 10,4). Ο Μιχαήλ ήταν αρχή, και ο Γαβριήλ τέλος. Ο Μιχαήλ προπαιδευτής, και ο Γαβριήλ τελειωτής. Ο Μιχαήλ άλφα, και ο Γαβριήλ ωμέγα.
Αλλά δεν ήταν αντίθετοι ή ασύμφωνοι μεταξύ τους, μη γένοιτο· αλλά ούτε η πράξη είναι χωρίς την θεωρία, ούτε η θεωρία χωρίς την πράξη, κατά τους Πατέρες· έτσι ούτε ο Μιχαήλ είναι χωρίς τον Γαβριήλ, ούτε ο Γαβριήλ χωρίς τον Μιχαήλ. Καθώς ο Νόμος περιέχεται στο Ευαγγέλιο, και το Ευαγγέλιο στο Νόμο, έτσι, στον Μιχαήλ βρίσκεται ο Γαβριήλ, και στον Γαβριήλ βρίσκεται ο Μιχαήλ και ο ένας με τον άλλον είναι ενωμένοι περισσότερο, από ότι είναι η ψυχή με το σώμα. Γι’ αυτό, όπου είναι ο Μιχαήλ, εκεί και ο Γαβριήλ και όπου είναι ο Γαβριήλ εκεί και ο Μιχαήλ.
Πάντοτε και παντού οι δύο είναι αχώριστοι· αχώριστοι στον Ουρανό, αχώριστοι στην Παλαιά Διαθήκη, αχώριστοι στη Νέα. Και στις θαυματουργίες αχώριστοι. Και αν ο Μιχαήλ τιμωρεί τους κακούς, τους τιμωρεί προς σωφρονισμό, για να φοβούνται τη δύναμη και μεγαλειότητα του Θεού, και να μην την περιφρονούν από την πολλή αγαθότητα. Και αν ο Γαβριήλ πάλιν τους ευσπλαγχνιζεται, το κάνει για να ελπίζουν, και να μη απελπίζονται από τον πολύ φόβο. Και οι δύο ένα σκοπό έχουν: τη σωτηρία των ανθρώπων και το να εκπληρώσουν το πανάγαθο θέλημα του Θεού, επειδή είναι οι αγαθοί του Άγγελοι.
Δεν είναι ανάμεσα στους δύο Αρχαγγέλους κανένας πρώτος· όχι! Επειδή η υπερβολική αγάπη που έχουν, τους αναγκάζει να υποχωρεί ο ένας μπροστά στον άλλο και να θεωρεί τον εαυτό του δεύτερο. Δεν υπάρχει όμως ανάμεσά τους δεύτερος, επειδή η ίση Αρχαγγελική αξία που έχουν, τους θέλει να είναι ο καθένας πρώτος. Ώστε και οι δύο είναι και οι πρώτοι, και οι δύο είναι και οι δεύτεροι. Και ποιοι άλλοι είναι οι δύο λαμπρότατοι ήλιοι, με τους οποίους στόλισε ο Θεός το λαμπερό ουρανό των Αγγέλων, ίσοι στο μέγεθος, ίσοι στην αξία, ίσοι στη λαμπρότητα, ίσοι στην ταχύτητα, παρά οι δύο Αρχάγγελοι;
Ποιοι άλλοι είναι οι δύο ουράνιοι πόλοι, ο αρκτικός, και ο ανταρκτικός, ο βόρειος και ο νότιος, πάνω στους οποίους περιστρέφει ο Θεός το νοητό της Εκκλησίας στερέωμα, παρά οι δύο Αρχάγγελοι; Ποιοι άλλοι είναι οι δύο εκείνοι σπουδαίοι στύλοι, τους οποίους τοποθέτησε ο Σολομών μπροστά στο ναό του Κυρίου, («καί Σολομών εποίησε δύο στύλους έμπροσθεν του οίκου»-πρβλ. Β΄Παραλ. 3,15), παρά οι δύο Αρχάγγελοι, τους οποίους τοποθέτησε ο ειρηνικός «Σολομών» Χριστός, μπροστά στον άνω και κάτω κόσμο, για να τους βλέπουν όλοι όσοι μπαίνουν και να θαυμάζουν την μεγαλειότητά τους, και να επικαλούνται τη βοήθειά τους; Επειδή την έχουμε πολλή ανάγκη, όρισε η Εκκλησία να τελείται η Σύναξη των Αρχαγγέλων κάθε Δευτέρα.
Αν κατά τους Θεολόγους, οι Θρόνοι κρίνουν, τα Σεραφείμ μας θερμαίνουν, τα Χερουβείμ μας σοφίζουν, οι Κυριότητες παρακαλούν, οι Δυνάμεις ενεργούν, οι Εξουσίες διατηρούν, οι Αρχές διοικούν τα έθνη, οι Αρχάγγελοι ρυθμίζουν τα της πίστεως, και οι Άγγελοι συμπαραστέκονται, όμως ο Μιχαήλ και ο Γαβριήλ, ως Ταξιάρχες όλων περισσότερο μας κρίνουν, μας θερμαίνουν, και μας σοφίζουν, περισσότερο μας παρακαλούν, μας βοηθούν, μας διατηρούν, περισσότερο διοικούν τα έθνη, ρυθμίζουν την πίστη, και μας συμπαραστέκονται. Και αν κατά τον Άγιο Νικήτα, οι ανώτερες τρεις τάξεις των Αγγέλων, δοξολογούν συνεχώς την Αγία Τριάδα, με τον ύμνο Γελ, Γελ, που σημαίνει «ανακυκλισμός», (και «ανακάλυψη» κατά τον Διονύσιο που γνωρίζει τα μυστήρια), και οι μεσαίες τρεις τάξεις, με το Άγιος, Άγιος, Άγιος, και οι τελευταίες τρεις τάξεις με το Αλληλούια, αλλά αυτής της ακατάπαυστης δοξολογίας, προεξάρχοντες και συμμελωδοί, και συνθεολογούντες είναι ο Μιχαήλ και ο Γαβριήλ.
Αληθινά απορώ, αδελφοί, και δεν ξέρω τι να πω για τους θαυμαστούς Αρχαγγέλους! Βλέπω στην εικόνα τον θειότατο Μιχαήλ, με μορφή που προκαλεί φόβο, με όψη αστραπόμορφη, στα χέρια του να κρατά σπαθί, και από το φόβο μου, καθηλώνεται, κατά τον Προφήτη, το σώμα μου (Ψαλμ. 118,120) αφήνω τον κόσμο, και σκέφτομαι την ώρα του θανάτου μου. Βλέπω και τον θείο Γαβριήλ, με ήρεμη μορφή, χαρούμενο στην όψη, γαλήνιο σ’ όλα τα μέλη, και αμέσως λησμονώ τον θάνατο, λησμονώ το φόβο, και γεμίζω χαρά και αγαλλίαση. Φέρνω στο νου μου από το ένα μέρος τα φοβερά και θαυμαστά έργα του Μιχαήλ, εδώ να θερίζει με το σπαθί του χιλιάδες ανθρώπους, εκεί να παίρνει χωρίς έλεος τις ψυχές των αμαρτωλών, και γεμίζω φόβο, και τρέμω τη δίκαιη κρίση του Θεού, και σχεδόν έρχομαι σε απόγνωση.
Από το άλλο μέρος σκέφτομαι και τα κοσμοχαρμόσυνα ευαγγέλια του ωραιότατου Γαβριήλ, γεμίζω από ελπίδα, και φέρνω στο νού μου τη φιλανθρωπία του Κριτού, και σχεδόν νομίζω ότι είμαι μέσα στη Βασιλεία των Ουρανών. Βλέπω και τους δύο Αρχαγγέλους μαζί, και μου φαίνεται ότι βλέπω τις δύο εκείνες στήλες που ξεκινούσαν από τον ουρανό, που οδηγούσαν τους Ισραηλίτες στην κάτω Ιερουσαλήμ· τον Μιχαήλ, σαν την πύρινη στήλη και τον Γαβριήλ, σαν τη στήλη της νεφέλης, οι οποίες οδηγούν τους Χριστιανούς στην άνω Ιερουσαλήμ, την επουράνια Πόλη.
Γιατί όμως να πολυλογώ, αδελφοί; Θέλετε να σας πω για τους Αρχαγγέλους μια μεγάλη και σπουδαία σκέψη; Οι δύο Αρχάγγελοι συμβολίζουν τις δύο φύσεις του Χριστού, την Θεία και την ανθρώπινη. Ο Μιχαήλ συμβολίζει την Θεία φύση, επειδή την υπερασπίστηκε, και ο Γαβριήλ την ανθρώπινη, επειδή υπήρξε υπηρέτης και ευαγγελιστής της. Να πω ακόμη και κάτι μεγαλύτερο; Ο Μιχαήλ και ο Γαβριήλ έχουν ομοιότητα με τον ενυπόστατο Υιό και Λόγο του Πατρός, και με το Πανάγιο Πνεύμα Του.
Ο Μιχαήλ μοιάζει τρόπον τινά με τον ενυπόστατο Λόγο, επειδή όπως με Αυτόν ο Πατήρ διέκρινε και διαχώρισε όλα τα δημιουργήματα, και έδωσε στο καθένα το είδος και την εικόνα που του ταίριαζε, έτσι και με τον θείο Μιχαήλ, που είναι άγγελος της δικαιοσύνης, ξεχώρισε τους καλούς από τους κακούς, τόσον αγγέλους, όσον και ανθρώπους, και απέδωσε στον καθένα το δίκαιο που του ταίριαζε, ο δε Γαβριήλ μοιάζει με το Άγιο Πνεύμα, γιατί όπως ο Πατέρας με Αυτό ολοκλήρωσε τη δημιουργία του κόσμου, έτσι με τις χαρμόσυνες ειδήσεις του Γαβριήλ, ολοκλήρωσε την ανάπλαση του κόσμου. Ω δόξες! ω λαμπρότητες, ω μεγαλεία των Αρχαγγέλων!
Δεν σε φοβόμαστε, λοιπόν, Διάβολε· όχι, δεν σε φοβόμαστε. Δεν δειλιάζουμε πλέον σε όσα κακά σκέφτεσαι εναντίον μας. Δεν αφήνουμε να μπουν στο νου μας οι προσβολές των λογισμών της λύπης. Περιφρονούμε σαν παιδικά βέλη τις σαΐτες και τα τόξα σου, γιατί έχουμε, έχουμε βοηθούς και άγρυπνους φύλακές μας τους δύο μέγιστους Αρχαγγέλους. Έχουμε τον ηλιόμορφο Μιχαήλ, ο οποίος σε γκρέμισε από τους ουρανούς στα καταχθόνια· έχουμε τον ιεροπρεπέστατο Γαβριήλ, ο οποίος με τις χαρμόσυνες ειδήσεις, διέλυσε ως αράχνη την πρώτη λύπη και κατάρα που προξένησες στο γένος μας.
Έμαθες, αφού δοκίμασες, αρχέκακε δράκοντα, πόσο πολύ αδύναμος είσαι μπροστά στον πολύ δυνατό Αρχιστράτηγό μας Μιχαήλ, όταν σαν ένα σκυλάκι ή ζωύφιο, σε απομάκρυνε από το νεκρό σώμα του Μωυσέως, λέγοντάς σου μόνον «ο Κύριος να σε κατακρίνει»(Ιουδ. 9). Αυτός και τώρα μαζί με το συναρχιστράτηγό του Γαβριήλ, θα σε κατακρίνει, και θα σε απομακρύνει από εμάς, οι οποίοι επικαλούμαστε πάντοτε το όνομά τους. Όπου δε αναφερθεί το όνομά τους, από εκεί διώχνεται και καταργείται η δύναμή σου, διότι έτσι αποφάσισε ο Θεός στον Ιώβ, να θεωρείσαι ως ένα μηδενικό από τους Αγγέλους Του, λέγοντας για σένα «δεν υπάρχει θηρίο πάνω στη γη όμοιο με αυτό ώστε μόνον από τους αγγέλους μου να εμπαίζεται»(Ιώβ 41,25).
Εάν όμως επιθυμούμε, πατέρες και αδελφοί, να παραμένουν αχώριστοι από εμάς οι Αρχάγγελοι, πρέπει όσο μπορούμε να απέχουμε από κάθε κακία, επειδή λέει ο Μέγας Βασίλειος, ότι, όπως ο καπνός διώχνει τις μέλισσες, έτσι και η πολλών δακρύων άξια αμαρτία, απομακρύνει από εμάς τους αγαθούς Αγγέλους. Μαζί με το όνομα του Μιχαήλ, ας θυμόμαστε την ώρα του θανάτου, τη φοβερή κρίση και την κόλαση και μαζί με το όνομα του Γαβριήλ, ας θυμόμαστε τη χαρά και απόλαυση της Βασιλείας των Ουρανών.
Αλλ’ ω υπερένδοξοι Μιχαήλ και Γαβριήλ, τα γλυκύτατα πράγματα και ονόματα σε όλους τους Αγγέλους και ανθρώπους· οι Άγγελοι της δικαιοσύνης και της αγαθότητας του Θεού· οι σπουδαίοι υπηρέτες των μεγάλων έργων του Θεού· οι δύο αργυροχρυσοπτέρυγοι αετοί· οι δύο μέγιστοι Αρχιστράτηγοι της ζωαρχικής Τριάδος· σεις που με βλέμμα σταθερό βλέπετε το άκτιστο φως της Τρισηλίου θεότητας· οι δύο άρχοντες και πρωτοσύμβουλοι του Βασιλέως των βασιλέων και Κυρίου των κυρίων· οι άμεσοι σωματοφύλακες του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού· ζεύγος Αρχαγγελικό και αγαπημένο, δυάδα κοσμοπόθητη και απ’ όλους επιθυμητή· όλων των Αγγέλων το στολίδι· των Χριστιανών τα καυχήματα· κατ’ εξοχήν δε και ιδιαίτερως, οδηγοί και υπερασπιστές του Μοναχικού τάγματος, αυτών που μιμούνται, όσο μπορούν, την Αγγελική σας ζωή!
Δεχθείτε αυτό το εγκώμιο, που σας προσφέρουμε όλοι εμείς που συναθροισθήκαμε σήμερα για να δοξολογήσουμε τον Παντοκράτορα και φιλάνθρωπο Θεό, και στην μνήμη της ιερής σας Συνάξεως. Δεχθείτε το ως δώρο και ελάχιστο δείγμα ευχαριστίας, γι’ αυτά που καθημερινά ευεργετείτε εμάς τους ευτελείς, που μας προστατεύετε, και διασώζετε από κάθε κακό με πολλούς τρόπους. Ταπεινά σας παρακαλούμε, να μη λείψει από εμάς η πατρική σας πρόνοια, αλλά ως συμπαθέστατοι και σπλαχνικότατοι, να μας πλησιάζετε πάντοτε και να μας περιφρουρείτε, για να μας γεμίζετε από άγιες θεωρίες και πνευματικές έννοιες ώστε να φεύγουν από εμάς, εξαιτίας της παρουσίας σας, όλοι οι πονηροί και αισχροί λογισμοί, και όλοι οι αόρατοι και ορατοί εχθροί που μας πειράζουν, επειδή τέτοιες ευεργεσίες προξενείτε, όπου και αν πλησιάσετε.
Διότι λέει ο Άγιος Μάρκος ο Ασκητής: «όταν οι Άγιοι Άγγελοι μας πλησιάσουν, μας γεμίζουν με θεωρία πνευματική». Το ίδιο λέει και ο Αββάς Ισαάκ· «όταν οι Άγιοι Άγγελοι σε πλησιάζουν και σε περιφρουρούν, φεύγουν μακρυά όλοι όσοι σας προξενούν πειρασμούς». Και επειδή οι θεολογούντες λένε, ότι έξι δωρεές χαρίζουν οι Άγγελοι στους ανθρώπους στην παρούσα ζωή, μη ξεχνάτε, θείοι Αρχάγγελοι, από του να μας τις χαρίζετε, οι οποίες είναι αυτές. Πρώτον το να απομακρύνετε από τα σώματα και τις ψυχές μας, όλες εκείνες τις εσωτερικές και εξωτερικές βλάβες που μπορούν να μας συμβούν.
Δεύτερον το να μας παρακινείτε πάντοτε στα καλά, φωτίζοντας μεν το νου μας με τις θείες ελλάμψεις, γλυκαίνοντας δε τη θέληση και την καρδιά μας με τις θείες ευλογίες. Τρίτον το να εμποδίζετε τις επιθέσεις και επιβουλές των δαιμόνων από εμάς. Τέταρτον το να προσφέρετε τις προσευχές μας στον Θεό, όπως ο Άγγελος Ραφαήλ πρόσφερε την προσευχή του Τωβίτ, και οι άγγελοι της Αποκαλύψεως τις προσευχές των Αγίων. Πέμπτον το να πρεσβεύετε πάντοτε για μας στον Θεό. Και έκτο να μας παιδεύετε πατρικά μερικές φορές, όταν ατακτούμε, όχι για εκδίκηση, όπως μας παιδεύουν οι πονηροί δαίμονες, αλλά για διόρθωση και σωφρονισμό και διότι αυτό θεωρείτε ευλογία σ’ εμάς.
Και πάλιν παρακαλούμε, ακούστε τη δέησή μας, φιλανθρωπότατοι του Θεού Αρχιστράτηγοι, και σταματείστε, με τις συνεχείς πρεσβείες σας την αγανάκτηση του Θεού εναντίον μας, πείθοντάς τον να παράβλεψει ως Πολυέλεος όλα τα πταίσματά μας, όσα με πράξεις, ή λόγια, ή με τη διάνοια καθημερινά Τον παραπικραίνουμε. Ναι, είμαστε αμαρτωλοί, -το ομολογούμε-, και παραβάτες των αγίων Του εντολών αλλά εκτός απ’ Αυτόν, άλλο Θεό δεν γνωρίζουμε. Αξιώστε μας, ω παρθένοι, και προστάτες των παρθένων Αρχάγγελοι, να ζούμε με σωφροσύνη και παρθενία, όπως υποσχεθήκαμε όταν φορέσαμε το Αγγελικό Σχήμα.
Να είστε προστάτες και άγρυπνοι φύλακες, και δικοί μας και όλων αυτών που εορτάζουν την παναγία σας Σύναξη. Και όσο ζούμε να απομακρύνετε από εμάς τα σκάνδαλα, όπως είπαμε, και τις πονηρίες και πειρασμούς όλων των ορατών και αοράτων εχθρών· κατά την ώρα δε του θανάτου, να βοηθήσετε εμάς τους αμαρτωλούς, ο ένας από τα δεξιά, και ο άλλος από τα αριστερά, σκεπάζοντάς μας με τα χρυσά φτερά σας, για να μη δει η ψυχή μας τη ζοφερή όψη των πονηρών δαιμόνων και έτσι αφού μας παραλάβετε, να μας οδηγήσετε στις αιώνιες και φωτεινές σκηνές της Βασιλείας των Ουρανών, για να δοξολογούμε μαζί σας την μία Τριαδική Θεότητα, στην οποία ανήκει δόξα, τιμή και προσκύνηση, στους αιώνες των αιώνων Αμήν.
Πηγή: Περιοδικό «ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ», Ι. Μ. Ξηροποτάμου, τ. 8-9, σ. 139-149. (Μεταφορά κειμένου στη νεοελληνική από Α. Χριστοδούλου, Θεολόγο).
