Ἡ Καισάρεια τῆς Καππαδοκίας δέ γαλούχησε μόνο ἐξέχουσες φυσιογνωμίες, οἱ ὁποῖες προσέφεραν ὑπηρεσίες στήν Ἐκκλησία καί στά γράμματα. Γαλούχησε καί μία μεγάλη ὁσιακή μορφή, ἡ ὁποία μάλιστα ὑπῆρξε ἡ πρωτοπόρος τοῦ γυναικείου κοινοβιακοῦ μοναχισμοῦ. Εἶναι ἡ ὁσία Μακρίνα ἡ ἀδελφή τριῶν ἁγίων ἱεραρχῶν Βασιλείου τοῦ Μεγάλου, Γρηγορίου Νύσσης καί Πέτρου Σεβαστείας καί ἑνός ἁγίου ἀσκητοῦ, τοῦ Ναυκρατίου.
Ἡ ὁσία Μακρίνα γεννήθηκε τό 327 μ.Χ. καί καταγόταν ἀπό ἀρχοντική γενεά. Ἦταν δέ ἡ πρωτότοκη κόρη τῆς πολυμελοῦς ἁγίας οἰκογένειας τοῦ ὀνομαστοῦ ρήτορα ἁγίου Βασιλείου τοῦ Γέροντα καί τῆς εὐσεβέστατης καί φιλάνθρωπης Ἐμμέλειας. Οἱ εὐλογημένοι γονεῖς της ἀπέκτησαν δέκα παιδιά, ἀπό τά ὁποῖα ἐπέζησαν τά ἐννέα, τέσσερις γυιοί καί πέντε θυγατέρες. Ὁλόκληρη δέ ἡ οἰκογένεια καί ἡ ρίζα καί ὁ κορμός καί οἱ κλάδοι, εἶναι οἰκογένεια καί ἡ ρίζα καί ὁ κόρμος καί οἱ κλάδοι, εἶναι οἰκογένεια ἁγίων καί ἀποτελεῖ μοναδικό φαινόμενο στήν ἱστορία τοῦ χριστιανισμοῦ.
Ἡ ἁγία μητέρα της, ἡ ὁποία ἦταν κόρη μάρτυρος, ἔδωσε στή Μακρίνα σπάνια χριστιανική διαπαιδαγώγηση. Ἐκείνη ὅμως που στάλαξε στήν ἁπαλή παιδική ψυχή της τά νάματα τῆς πίστεως, ἦταν ἡ γιαγιά της Μακρίνα (+340 μ.Χ.), ἡ μητέρα τοῦ πατέρα της. Ἐκείνη ἔγινε γιά τήν ἐγγονή Μακρίνα ἡ "πρεσβυτέρα" γιά τήν ἀρετή της. Αὐτή καί ὁ σύζυγός της ὑπέμειναν καρτερικά τό διωγμό τοῦ Μαξιμίνου (305-313 μ.Χ.) ζώντας μέ κακουχίες στά βουνά τοῦ Πόντου γιά μιά ἑπταετία καί τρεφόμενοι θαυματουργικά μέ ἐλάφια. Ἡ σοφή γιαγιά, ἀσφαλῶς, θά διέβλεπε πώς ἡ μικρή Μακρίνα ἔμελλε ν’ ἀποβεῖ «σκεῦος ἐκλογῆς».
Πράγματι. Ἡ Μακρίνα, μέσα στό ἅγιο αὐτό οἰκογενειακό περιβάλλον, ὡς καλή καί εὐλογημένη γῆ καρποφόρησε πλούσια καί ἀναδείχθηκε ἀντάξιος βλαστός τῶν ὁμολογητῶν προγόνων της καί τῶν ἁγίων γονέων της. Προόδευσε μάλιστα γρήγορα στήν ἐκμάθηση τῶν πρώτων γραμμάτων. Κατόπιν διδάχθηκε ἀπό τή λόγια μητέρα της, τίς Ἅγιες Γραφές, ἔχοντας ὡς καθημερινό ἐντρύφημά της, τή Σοφία Σολομῶντος καί τούς ψαλμούς τοῦ Δαυΐδ.
Προικισμένη ἀπό τόν Θεό μέ τά μεγαλύτερα πνευματικά καί σωματικά χαρίσματα, ἰσχυρή διάνοια, ὀξυδέρκεια καί κυρίως σπάνιο καί ἐξαίσιο κάλλος, ἀκτινοβολοῦσε σάν ἕνα θαυμάσιο καλλιτέχνημα. Γιά τό λόγο αὐτό ἕνα μεγάλο πλῆθος εὐγενών νέων πολιορκοῦσε συνεχῶς τούς γονεῖς της, γιά νά τή νυμφευθοῦν. Ὁ πατέρας της συνετά σκεπτόμενος, τήν ἀρραβώνιασε, μόλις δωδεκάχρονη, μέ κάποιον νέον σώφρονα, πλούσιο καί ἐλεήμονα.
Οἱ βουλές ὅμως καί τά σχέδια τοῦ Θεοῦ ἀπέχουν πολύ ἀπό ἐκεῖνα τῶν ἀνθρώπων. Ἐνῶ ὅλοι ἀνέμεναν τήν ἐνηλικίωσή της γιά τήν τέλεση τῶν γάμων, ὁ μελλοντικός σύζυγός της προσβλήθηκε ξαφνικά ἀπό πυρετό καί ἀπεβίωσε. Ἡ νεαρή Μακρίνα «τετρωμένῃ τῷ θείῳ ἔρωτι» ἀπεφάσισε τότε ν’ ἀφιερώσει τή ζωή της στό Νυμφίο Ἰησοῦ Χριστό. Καί ἡ ἀπόφασή της ἦταν τόσο σταθερή, πού ξεπέρασε τήν ἡλικία της. Ὅταν δέ οἱ γονεῖς της ἐπέμεναν νά νυμφευθεῖ ἄλλον νέο ἐκείνη ἀπαντοῦσε ὅτι, ὁ μνηστήρας της ἦταν ζωντανός γιά τόν Θεό καί ὅτι ὁ θάνατός του, μέ τήν ἐλπίδα τῆς ἀναστάσεως, ἦταν προσωρινή ἀποδημία.
Στο ἑξῆς ἡ Μακρίνα προσκολλήθηκε κυριολεκτικά στή μητέρα της μή θέλοντας νά χωρισθεῖ ποτέ, οὔτε γιά μιά στιγμή, ἀπό κοντά της. Μοιράσθηκε μαζί της τίς πολλές οἰκιακές φροντίδες, προσπαθώντας νά τήν ἀνακουφίζει μέ τις ὑπηρεσίες της. Καί ἦταν πράγματι μία ἀλληλοπροσφορά ὡραία, πού γινόταν ἀπό τή μιά πρός τήν ἄλλη. Καθώς δέ ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης εἰς τόν "βίον τῆς ὁσίας Μακρίνης" γράφει: «ἡ μητέρα φρουροῦσε τήν ψυχή τῆς νέας, ἡ δέ κόρη φρόντιζε τό σῶμα τῆς μητέρας».
Ὅταν μάλιστα ἡ μητέρα της ἀπέμεινε χήρα, ἡ Μακρίνα στάθηκε κοντά της ἄγγελος παρηγορίας. Ἐπιφορτίσθηκε ἐπίσης τή διαχείρηση τῆς μεγάλης κτηματικῆς περιουσίας, τήν ὁποία κατεῖχαν στόν Πόντο, στήν Καππαδοκία καί στή Μικρή Ἀρμενία. Ἀνέλαβε ἀκόμη τήν ἀνατροφή τῶν ἀδελφῶν της καί κυρίως τοῦ μικροτέρου Πέτρου (349-392 μ.Χ.), ὁ ὁποῖος γεννήθηκε, ὅταν ὁ πατέρας του ἄφησε γιά πάντα αὐτή τή ζωή. Ἡ Μακρίνα, τόσο μέ τό λόγο της ὅσο καί μέ τό παράδειγμά της, σμίλευσε τίς προσωπικότητες τῶν ἁγίων ἀδελφῶν της καί μετέπειτα Μεγάλων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἐκείνη ἐνέπευσε στίς ψυχές τους τήν ἀγάπη πρός τή μοναχική πολιτεία, ὑποδεικνύοντας τήν ματαιότητα τῆς παρούσης ζωῆς καί τό κενό τῆς ἀνθρώπινης δόξας. Αὐτή συνετέλεσε καθοριστικά στήν πνευματική πορεία τοῦ ἀδελφοῦ της Βασιλείου (329-379 μ.Χ.), μέ ἀποτέλεσμα ἡ Ἐκκλησία νά κερδίσει τόν Οὐρανοφάντορα Μέγα Βασίλειο.
Ὅλα τά ἀδέλφια της, ἀναμφισβήτητα, ἔτρεφαν ἀπεριόριστο σεβασμό καί ἀπέραντη ἀγάπη πρός τή "Μεγάλη". Ἔβλεπαν δέ στό πρόσωπό της «τή Διδάσκαλο» καί «τή μητέρα μετά τή μητέρα».
Ὅταν πλέον οἱ ἀδελφές της ἀποκαταστάθηκαν, οἱ ὁποῖες κατά τήν φράση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου ἦταν «ὁμόζυγες ἀζυγέες τε», ἡ Μακρίνα ἀποσύρθηκε ἀπό τήν τύρβη τοῦ κόσμου. Ἐγκαταστάθηκε μαζί μέ τούς οἰκείους της σ’ ἕνα οἰκογενειακό κτῆμα τοῦ Πόντου, ὀνομαζόμενο «Ἄννησοι» κοντά στόν Ἴρη ποταμό.
Ἡ εὐγενής κόρη ἵδρυσε ἐκεῖ Μοναστήρι, στό ὁποῖο καθιέρωσε Κοινοβιακό τρόπο ζωῆς, δηλαδή ἀπόλυτη ἰσότητα καί τάξη. Στό "Φροντιστήριο" αὐτό τῆς θείας φιλοσοφίας ἡ ὁσία Μακρίνα, ἀφοῦ ἀποδεσμεύθηκε ἀπό κάθε μέριμνα αὐτῆς τῆς ζωῆς καί ἐλευθερώθηκε ἀπ’ ὅλα τά ἀνθρώπινα πάθη, πολιτευόταν σάν ἄγγελος ἐπάνω στή γῆ. Καί τόσο ὑψώθηκε στόν ἔρωτα τοῦ Θεοῦ, ὥστε ξεπέρασε τήν ἀδυναμία τῆς γυναικείας φύσεως καί ἡ ζωή της ἔγινε «μεθόριος τῆς τε ἀνθρωπίνης καί τῆς ἀσωμάτου φύσεως». Ἔφθασε δέ στό ἀκρότατο ὅριο τῆς ἀνθρώπινης ἀρετῆς καί ἐπέτυχε ἀπ’ αὐτόν ἀκόμη τόν κόσμο τήν προσέγγισή της μέ τόν Θεό.
Ἐπιδόθηκε μάλιστα στήν ἀδιαλειπτη προσευχή καθώς καί στή βαθύτερη μελέτη τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῆς μέχρι τῆς ἐποχῆς της θεολογικῆς γραμματείας.
Ὑπῆρξε δέ γιά ὅλη τήν ἀδελφότητα, ἡ ὁποία συνεχῶς αὐξανόταν, τό πρότυπο τῆς ὑψηλῆς φιλοσοφίας τῶν Θείων καί ἀνθρωπίνων ἰδανικῶν. Ἡ ὁσία Μακρίνα, σάν ἄριστη χειραγωγός, ὁδήγησε μέ σύνεση καί σοφία τό λογικό της ποίμνιο στά μονοπάτια τῆς μοναχικῆς ζωῆς καί σάν φιλόστοργη μητέρα τό ἔθρεψε μέ τά ψυχοσωτήρια λόγια της.
Ὑπῆρξε ἀκόμη φωτεινό παράδειγμα ἔμπρακτης χριστιανικῆς ἀγάπης. Δαπάνησε ὁλόκληρη τήν περιουσία της σέ ἔργα εὐποιῒας. Δέν κράτησε γιά τόν ἑαυτό της τίποτε, παρά μόνο τό φθαρμένο ἔνδυμά της καί τά λειωμένα παπούτσια της. Ἀπόθεσε τά πάντα στό θησαυροφυλάκιο τοῦ Οὐρανοῦ.
Ἵδρυσε καί δεύτερο μοναστήρι, ὅπου διακονοῦσε πρόθυμα τούς ἀσθενεῖς καί τά ὀρφανά, παρεῖχε ἄσυλο στούς πτωχούς καί φρόντιζε γιά τή χριστιανική ἀνατροφή τῶν ἀνηλίκων. Ἔτσι, μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου, ἀνέδειξε τίς Μονές της σέ σπουδαῖα πνευματικά κέντρα καί πρότυπα τῶν γυναικείων Μοναστηριῶν ὅλου τοῦ κόσμου. Ἐπάξια λοιπόν ἡ ὁσία Μακρίνα θεωρεῖται ὡς πρόδρομος τῆς ἐρήμου καί γεννεσιουργός τοῦ Ἀνατολικοῦ γυναικείου μοναχισμοῦ.
Ἡ ὁσία Μακρίνα, ἐφ’ ὅσον ἔφερε μυστικά- μετά ἀπό θεϊκή ὑπόδειξη- τό ὄνομα τῆς πρωτομάρτυρος ἁγίας Θέκλας, ἐμπρόκειτο ὅπως ἐκείνη νά δοκιμασθεῖ στήν κάμινο τῶν θλίψεων. Ἀλλά καθώς εἶχε ὑπερβεῖ μέ τούς μοναχικούς ἀγῶνες της τήν ἀνθρώπινη φύση, ἀντιμετώπισε μέ ἀξιοθαύμαστη γενναιότητα, ἀρχικά τόν αἰφνίδιο καί τραγικό θάνατο τοῦ 27 χρονου ἀδελφοῦ της Ναυκρατίου, ὁ ὁποῖος πνίγηκε ἐνῶ ψάρευε. Ἔπειτα ὑπέμεινε τόν ἀποχωρισμό τῆς μητέρας της, ἡ ὁποία πρίν ἀφήσει τήν τελευταία της πνοή, τήν εὐλόγησε ὡς τόν πρῶτο καρπό τῆς κοιλίας της. Δέχθηκε ἐπίσης μέ ἐγκαρτέρηση τήν πρόωρη κοίμηση τοῦ Μεγάλου Βασιλείου (1 Ἰανουαρίου τοῦ 379 μ.Χ.).
Τό Φθινόπωρο τοῦ 379 μ.Χ. ὁ ἅγιος Γρηγόριος ἐπισκέφθηκε τήν ἀδελφή του ὁσία Μακρίνα. Εἶχε νά τήν ἰδεῖ περίπου δέκα χρόνια ἀλλά, πρός μεγάλη του λύπη τήν βρῆκε κατάκοιτη καί ὅμοια μέ λείψανο ἁγίου Μάρτυρα. Ἦταν ξαπλωμένη ὄχι ἐπάνω σέ κρεββάτι ἀλλά κατά γῆς ἐπάνω σέ μία σανίδα καί εἶχε ὡς προσκέφαλο της μία ἄλλη σανίδα πλάγια τοποθετημένη. Τότε ὁ ἅγιος Γρηγόριος ἑρμήνευσε τό ὅραμα πού εἶχε ἰδεῖ κατά τή διαδρομή. Εἶχε ἱδεῖ, ὅτι κρατοῦσε λείψανα ἁγίων Μαρτύρων πού ἀκτινοβολοῦσαν καί εὐωδίαζαν.
Ἄν καί ὁ ὑψηλός πυρετός εἶχε καταμαράνει τό σῶμα της καί τό ὁδηγοῦσε στό θάνατο, τό πρόσωπό τῆς ὁσίας ἔλαμπε ἀπό τήν χάρι τοῦ Ἁγίου Πνεύματος σάν πρόσωπο ἀγγέλου. Ὁ πόθος της γιά τήν ἔξοδο ἀπό αὐτην τή ζωή γινόταν διαρκῶς θερμότερος, διότι ἐγνώριζε ὅτι μέ τόν τρόπο αὐτό ἐπρόκειτο νά συναντήσει τόν ποθητόν της Νυμφίο Χριστό. Κατόπιν, ἀνύψωσε τό ἐξαγνισμένο πνεῦμα της στόν οὐρανό καί ἄνοιξε ἕνα βαθύ φιλοσοφικό καί θεολογικό διάλογο, τόν ὁποῖο ὁ ἅγιος Γρηγόριος διέσωσε μέ τόν τίτλο «Μακρίνια». Μιλοῦσε σάν θεοφόρος γιά τήν ψυχή, τό θάνατο, τήν ἀνάσταση καί τήν αἰωνιότητα.
Μετά, ἀφοῦ προσευχήθηκε θερμά καί ἀφοῦ σχημάτισε τόν ἑαυτό της νεωροπρεπῶς, σφραγίζοντας μέ τό σημεῖο τοῦ Σταυροῦ τά μάτια της, τό στόμα της καί τήν καρδιά της, παρέδωσε τήν ἁγνή ψυχή της στά χέρια τοῦ Θεοῦ, σέ ἡλικία 52 ἐτῶν. Οἱ ἀδελφές τῆς Μονῆς καί προπάντων οἱ κοπέλες, τίς ὁποῖες ἡ ὁσία εἶχε περιμαζέψει ἀπό τούς δρόμους στήν περίοδο τῆς πείνας, ἔκλαιγαν μέ λυγμούς, μή μπορώντας νά ὑποφέρουν τό χωρισμό της.
Ὁ ἅγιος Γρηγόριος, ὁ ἐπιχὠριος ἐπίσκοπος Ἀράξιος μέ ὅλο τό ἱερατεῖο του, ἀναρίθμητοι μοναχοί καί ἄπειρο πλῆθος ἀπό κοσμικούς πού κατέφθασαν, ὅλοι κρατώντας ἀναμμένες λαμπάδες, κήδεψαν μέ τιμές τό ἱερό σκήνωμα τῆς ὁσίας Μακρίνας στόν τάφο τῶν γονέων της, στά Ἄννησα. Ἡ Ἐκκλησία τιμᾶ τήν μνήμη τῆς ὁσίας Μακρίνας τήν 19η Ἰουλίου.
Βιβλιογραφία:
(Εἰς τόν βίον τῆς ὁσίας Μακρίνης)
- Γρηγορίου Νύσσης Ἔργα, ΕΠΕ, ἔκδοση "Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς"
Τόμος 9, Θεσσαλονίκη 1990, σελ.335-391. "Εἰς τόν βίον τῆς ὁσίας Μακρίνης"
Τόμος 1, Θεσσαλονίκη 1979, σελ.211-385. "Διάλογος περί ψυχῆς καί ἀναστάσεως ὁ λεγόμενος ΤΑ ΜΑΚΡΙΝΙΑ"
- Ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης: Εἰς τόν βίον τῆς ὁσίας Μακρίνης
Ἐκδόσεις Ἰεράς Μονής Ἁγίων Πάντων Σπέτσαι 1986, Ἔκδοσις Β΄- Μεγάλου Βασιλείου Ἅπαντα, Ἑλληνικός Ἐκδοτικός Ὀργανισμός,
Τόμος 1ος, Εἰσαγωγή- Ἀρχιμ. Γεωργίου Ι. Δημοπούλου, Ἱεροκήρυκος
Ὁ Φωστήρ τῆς Καισαρείας "Ὁ Μέγας Βασίλειος"Ἔκδοσις Ἕκτη, Ἀδελφ. Θεολ. "ὁ Σωτήρ". Ἀθῆναι-Αὔγουστος
1980
- Περιοδικόν ὁ «Χρυσόστομος», Ἔτος 1ον, περίοδος Β΄
Τεῦχος 10-11 τῆς 1-15 Σεπτεμβρίου 1935"Η ΑΓΙΑ ΜΑΚΡΙΝΑ". Μιχ. Ι. Γαλανοῦ, σελ.297-302
- π. Βασιλείου Ρούσσου Α.Α.: Βίοι τῶν Ἁγίων Δυτικῆς καί Ἀνατολικῆς
Ἐκκλησίας, Ἰούλιος, Ἐν Ἀθήναις, Καθολική Ἔκδοσις 1940, σελ.158-161
- Α. Μαρτίνου: Θρησκευτική καί Ἠθική Ἐγκυκλοπαιδεία
Τόμος 8ος, Ἀθῆναι 1966, σελ. 525-526, λῆμμα "Μακρίνα ὁσία"
- Νεώτερον Ἐγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν "ΗΛΙΟΥ"
Τόμος ΙΒ΄, Ἀθῆναι, σελ.865- ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ "ΠΥΡΣΟΣ" Α.Ε.
Τόμος 16ος, σελ.548Ἀπολυτίκιον
Ἦχος γ’. Τὴν ὡραιότητα.
Σοφίας ἔρωτι, τὸν νοῦν πτερώσασα, κόσμου εὐπάθειαν, ἔμφρονως ἔλιπες, καὶ ἐνδιαίτημα τερπνὸν ἔγενου θείας ἀγάπης· σὺ γὰρ δι' ἀσκήσεως, καὶ ἠθῶν τελειότητας, νύμφη ἔχρηματισας, τοῦ Σωτῆρος περίδοξος· ὦ πρέσβευε ὑπὲρ τῶν βοώντων χαίροις Μακρίνα θεοφόρε.
Ἕτερον Ἀπολυτίκιον
Ἦχος πλ. Δ’.
Ἐν σοὶ Μῆτερ ἀκριβῶς διεσώθη τὸ κατ᾽ εἰκόνα· λαβοῦσα γὰρ τὸν σταυρόν, ἠκολούθησας τῷ Χριστῷ, καὶ πράττουσα ἐδίδασκες, ὑπερορᾷν μὲν σαρκός, παρέρχεται γάρ· ἐπιμελεῖσθαι δὲ ψυχῆς, πράγματος ἀθανάτoυ· διὸ καὶ μετὰ Ἀγγέλων συναγάλλεται, Ὁσία Μακρίνα τὸ πνεῦμά σου.